Psychologia teorii spiskowych / Jan-Willem van Prooijen; tłumaczenie Katarzyna Piszczek. – Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2023.Mg W II 105141
W dzisiejszych czasach istnienie teorii spiskowych budzi ogromne zainteresowanie, stały się one tematem zarówno dyskusji jak i badań naukowych. Część osób traktuje je jako fantazje, inni widzą w nich ukrytą prawdę o świecie. Wiara w nie podsycana dezinformacją i manipulacją obecną w mediach ma istotny wpływ na funkcjonowanie społeczeństw.
Dlaczego ludzie wierzą w teorie spiskowe? Co sprzyja ich powstawaniu? W jakich okolicznościach jesteśmy bardziej podatni na te przekonania? Czy są one wytworem wyłącznie naszych czasów? Na te i inne pytania znajdziemy odpowiedź w książce Jana-Willema van Prooijena zatytułowanej Psychologia teorii spiskowych.
Autor to profesor nadzwyczajny psychologii społecznej, którego obszarem zainteresowań są teorie spiskowe, nieetyczne zachowania oraz radykalne ideologie. Wiele pomysłów zawartych w książce powstało w wyniku dyskusji i badań prowadzonych we współpracy z naukowcami i studentami z całego świata.
Książka prezentuje interesujące spojrzenie na świat teorii spiskowych. Autor w klarowny, spójny i logiczny sposób objaśnia przyczyny powstawania teorii spiskowych, podkreślając, iż mają one swoje podłoże w normalnych procesach psychologicznych i społecznych, które są odpowiedzią na uczucia strachu i niepewności. Powodów takiego postrzegania rzeczywistości należy upatrywać w ludzkich skłonnościach do dostrzegania schematów i wykrywania sprawczości, które podsycone emocjami zostają aktywowane w nadmierny sposób. W wyniku podatności do dzielenia świata na grupy zewnętrze i wewnętrzne jesteśmy bardziej skłonni intensyfikować w sobie uczucia podejrzliwości mając na uwadze ochronę grupy, do której przynależymy. Jan-Willem van Prooijen ukazuje korelację pomiędzy teoriami spiskowymi i ideologiami ekstremistycznymi, które łączy tendencja do postrzegania świata w uproszczony sposób, bez uznania złożoności wielu zmian zachodzących w społeczeństwie. Autor wyjaśnia w jaki sposób możemy ograniczyć liczbę teorii spiskowych oraz podaje sposoby na osiągnięcie tego celu, podkreślając, że tego typu działania nie są tożsame z promowaniem łatwowierności.
Ze względu na fakt, iż zawarta w publikacji wiedza jest skondensowana i podana w przystępny sposób, jest to pozycja, która może trafić do szerokiego grona odbiorców. Całość stanowi wartościową lekturę dla każdego, kto chce lepiej zrozumieć, dlaczego teorie spiskowe tak silnie oddziałują na współczesny świat. Populizm, zmiana klimatu, konflikt międzygrupowy, zdrowie publiczne, bieda, imigracja, bezrobocie są częstymi czynnikami wyzwalającymi ich powstawanie, dlatego tak ważne jest mówienie o nich w przestrzeni publicznej. Niezależnie od tego czy podchodzimy do teorii spiskowych sceptycznie, czy z zaciekawieniem, książka ta z pewnością skłania do refleksji nad naturą ludzkiej skłonności do poszukiwania ukrytych narracji.
Łucja Paplińska-Filipczak