MARIA GRZEGORZEWSKA (1888–1967) – PATRON BIBLIOTEKI

Historia PBW sięga początku 1951 roku. W 2021 roku Biblioteka obchodziła jubileusz 70-lecia swojego istnienia, a w 2022 przypada 35-ta rocznica uroczystego nadania imienia Marii Grzegorzewskiej naszej placówce oraz 55. rocznica śmierci patronki.
   Uznawana za twórczynię polskiej pedagogiki specjalnej, określiła jej przedmiot, zakres, stosunek do innych nauk oraz sformułowała zasadnicze założenia praktycznej działalności rewalidacyjnej. Najbardziej znaczącym wkładem Marii Grzegorzewskiej w dziedzinie praktyki było opracowanie i naukowe uzasadnienie metody rewalidacji dzieci upośledzonych umysłowo „metodą ośrodków pracy” (Zob. J. Kozłowski, Maria Grzegorzewska – człowiek, pedagog w: Setna rocznica urodzin Marii Grzegorzewskiej. Materiały z Sesji Naukowej pod red. Marianny Ruka. Zarząd Główny ZNP Instytut Kształcenia Nauczycieli im. Władysława Spasowskiego Warszawa 1989).
Urodziła się 18 kwietnia 1888 roku we wsi Wołucza koło Rawy Mazowieckiej. Pierwszy etap edukacji, prywatną szkołę Pauliny Hewelke w Warszawie, ukończyła w roku 1907. Rok później ukończyła Wydział Matematyczno-Przyrodniczy rocznego kursu przygotowującego do studiów uniwersyteckich. W czasie studiów podjęła działalność społeczno-oświatową wśród młodych robotników, poznając w tym czasie najwybitniejszych działaczy oświatowych: Ludwika Krzywickiego, Mariana Falskiego, Stefanię Sempołowską i Halinę Radlińską. W roku 1909 rozpoczęła studia na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które po dwóch latach przerwała z powodu choroby płuc i leczenia się w Zakopanem. W 1913 roku podjęła studia na Międzynarodowym Fakultecie Pedologicznym (pedologia – nauka o dziecku) w Brukseli, kierowanym przez wybitną polską uczoną Józefę Joteyko. W 1916 roku na Sorbonie obroniła pracę doktorską, której przedmiotem uczyniła badanie wrażeń estetycznych dzieci i młodzieży. Wtedy też postanowiła poświęcić się pracy nad osobami nieszczęśliwymi i skrzywdzonymi przez los. Ostateczną decyzję o wyborze drogi zawodowej podjęła pod wpływem wrażeń po odwiedzeniu w Paryżu zakładu dla upośledzonych umysłowo i fizycznie. Jeszcze przebywając w Paryżu rozpoczęła pracę w klasie dla dzieci upośledzonych umysłowo. Działając w Polskiej Lidze Nauczania, opublikowała artykuł „O konieczności zorganizowania specjalnego szkolnictwa dla dzieci anormalnych w Polsce”. Postulowała w nim konieczność zapewnienia każdemu upośledzonemu dziecku miejsca w szkole.
   Wracając do kraju w 1919 roku była już znana jako rzecznik spraw polskich dzieci niepełnosprawnych. Rozpoczęła pracę w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie, początkowo jako referent, a następnie wizytator szkolnictwa specjalnego. W powołanym w tym czasie rocznym kursie seminaryjnym Grzegorzewska objęła wykłady z metodyki wychowania i nauczania dzieci umysłowo upośledzonych. W 1922 roku przekształciła ten kurs w Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej i została jego dyrektorem. Pracowała na tym stanowisku do końca życia, a więc przez 45 lat (Maria Grzegorzewska. Materiały z Sesji Naukowej – 7. XI. 1969 r. pod red. J. Doroszewskiej, M. Falskiego, R. Wroczyńskiego, Nasza Księgarnia Warszawa 1972, s. 29). Instytut swym zasięgiem badawczym obejmował wszystkie rodzaje kalectwa i odchyleń od normy, a podstawą jego pracy były badania fizjologii, co ułatwiało zrozumienie i pogłębiało poznanie psychiki dziecka. Jako zasadniczą metodę pracy z dzieckiem Grzegorzewska przyjęła metodę pracy ośrodków częściowo wzorowaną na metodzie ośrodków zainteresowań, stosowaną w Belgii przez Owidiusza Decrolyego.
   W 1924 roku przy Zarządzie Głównym Związku Nauczycielstwa Szkół Powszechnych założyła Sekcję Szkolnictwa Specjalnego i została jej przewodniczącą. W tym samym roku ukazał się pod jej redakcją pierwszy numer kwartalnika naukowego „Szkoła Specjalna”, wydawnictwa poświęconego sprawom wychowania i nauczania osób anormalnych. W roku 1925 zwołała w Warszawie pierwszy zjazd nauczycieli szkół specjalnych. To właśnie dzięki niej powstała sieć szkół specjalnych, pracujących najnowocześniejszymi metodami. W 1926 roku napisała pierwszy tom „Psychologii niewidomych”, owoc zainteresowań odczuciami estetycznymi dzieci i młodzieży oraz zjawiskami kompensacji u niewidomych i głuchych.
   W latach 1930 – 1935  kierowała, założonym wspólnie z Władysławem Radwanem, Państwowym Instytutem Nauczycielskim. Jego oferta skierowana była do czynnych nauczycieli szkół powszechnych. Jak na ówczesne czasy program zajęć był dosyć nowatorski. Obok wykładów i seminariów studentów obowiązywały wyjazdy do szkół eksperymentalnych, do zakładów pracy, na wystawy, koncerty, przedstawienia teatralne.
   Od pierwszych dni września 1939 roku pracowała jako sanitariuszka w szpitalach wojskowych. Od 1 listopada 1939 do 1 sierpnia 1944 roku – jako nauczycielka szkoły specjalnej. Przez cały okres okupacji brała czynny udział w tajnym nauczaniu i akcji ratowania Żydów prowadzonej przez Komitet Opieki Społecznej (należała do Głównego Komitetu Pomocy Żydom pod pseudonimem „Narcyza”). Podejmowała działalność konspiracyjną – kolportowała prasę podziemną, broń, udostępniała swoje mieszkanie na konspiracyjne zebrania. Uczestniczyła w powstaniu warszawskim, pełniąc obowiązki pielęgniarki. 10 sierpnia 1944 r. została wywieziona do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd udało się jej uciec. Ostatni okres okupacji spędziła w Zalesiu Dolnym, pracując jako nauczycielka klas III i IV szkoły podstawowej.
   Po wojnie przystąpiła do odbudowy Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej. W latach 1945-1948 kierowała redakcją kwartalnika „Ruch Pedagogiczny”. W 1947 roku została przewodniczącą Wydziału Pedagogicznego Związku Nauczycielstwa Polskiego. W tym samym roku ukazał się cykl I Listów do Młodego Nauczyciela. W latach 1955-1957 Grzegorzewska podjęła prace badawcze z pogranicza psychologii i fizjologii, dotyczące patofizjologicznych mechanizmów różnych zaburzeń rozwojowych, by na ich podstawie stworzyć podstawę racjonalnej terapii wychowawczej (Uzasadnienie w świetle nauki Pawłowa wartości rewalidacyjnych metod pracy w szkole specjalnej. „Studia Pedagogiczne” 1955, t. II; Analiza wartości rewalidacyjnych metody ośrodków pracy. „Szkoła Specjalna” 1957, nr 1).
   W 1957 roku  otrzymała tytuł naukowy profesora zwyczajnego i jako delegatka Ministerstwa Oświaty wyjechała do Moskwy w celu poznania radzieckiego modelu szkolnictwa specjalnego. 7 lutego 1958 roku objęła kierownictwo pierwszej w Polsce Katedry Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Warszawskiego. W tym czasie ukazał się cykl II Listów do Młodego Nauczyciela. 9 marca 1960 roku wzięła udział w zebraniu założycielskim Polskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem i została członkiem Prezydium.
   W 1961 roku Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, pragnąc uczcić zasługi Marii Grzegorzewskiej dla swego środowiska, nadało jej tytuł członka honorowego. W uzasadnieniu podkreślono jej zasługę wprowadzenia do pedagogiki specjalnej psychopatologii jako jednej z najważniejszych podstaw tej dyscypliny. W tym roku ukazał się ostatni III cykl Listów do Młodego Nauczyciela. Do ostatnich dni Grzegorzewska działała społecznie w Polskim Związku Głuchych oraz Polskim Związku Niewidomych. Zmarła w nocy z 6 na 7 maja 1967. Pochowana została na cmentarzu Powązkowskim w Alei Zasłużonych. Na grobowcu wyryto jakże znamienne dla jej działalności słowa:
„Wyrównanie krzywd upośledzonych, niedostosowanych, stało się nakazem mego życia”. Za działalność naukową i społeczną została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1931), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1955).  Otrzymała tytuł honorowy Zasłużonego Nauczyciela PRL (1957)  i jako pierwsza kobieta została odznaczona Orderem Budowniczych Polski Ludowej (1959).
   Maria Grzegorzewska była nie tylko utalentowanym nauczycielem, wybitnym uczonym i działaczem, ale przede wszystkim wyjątkowym człowiekiem, niezłomnym w swych przekonaniach, pełnym życzliwości dla ludzi, niosącym pomoc tym, którzy jej najbardziej potrzebowali. Była osobowością emanującą dobrem i dodającą siły tym, którzy zwątpili w samych siebie.